پیش از اینکه به راهکارهای توسعه کسب و کار در فضای مجازی بپردازیم باید ببینیم که آیا اصلا ورود کسب و کار به فضای مجازی لازم است یا نه؟ اگر کم حوصله هستید و می خواهید سریعتر خلاصه مطلب دستتان بیاید به آخر مقاله مراجعه کرده و بخش جمع بندی را مطالعه کنید.

کسب و کارها چگونه شروع کرده اند؟

بسیاری از کسب و کارها در ایران بخصوص در شهرهای کوچک، مغازه یا دفتری را برای کسب و کارشان دست و پا کرده اند، ویترین زده اند، تجهیزات مورد نیاز خود را خریداری کرده اند. تبلیغات مورد نظرشان را انجام داده اند. پرسنل و کارکنانی استخدام کرده اند و آموزشش داده اند و …

یعنی نیرو، هزینه و زمان زیادی را صرف کسب و کارشان کرده اند. اکنون وقتی این کسبه به این نکته فکر می کنند که باید یک دفتر جدید در یک فضای جدید که احیانا آشنایی کاملی نیز با آن ندارند راه اندازی کنند کمی گارد می گیرند. اغلب با جملاتی مانند “من که دارم فروشم را انجام می دهم” یا “فروش من اصلا کمتر نشده است” یا “نیازی به ورود به فضاهای دیگر ندارم” از نشان دادن ترس درونی اشان فرار می کنند. چرا که آنها هم می دانند که راه اندازی یک دفتر جدید در یک فضای جدید کاری سخت، زمان بر و هزینه بر است. اما آیا این دلیل کافی برای عدم ورود به فضای مجازی است؟

تغییر در کسب و کارها اجتناب ناپذیر است

ابتدا باید ببینیم مدل های کسب و کار امکان تغییر دارند یا نه؟ با یک مثال ساده شروع کنیم. شاید 20 سال پیش اگر به کسبه می گفتیم به زودی مشتریان شما بدون داشتن حتی یک اسکناس وارد مغازه شما خواهند شد و خریدشان را انجام خواهند داد و شما هم با روی خوش آنها را بدرقه خواهید کرد، ذهنشان به سمت جادو و جنبل می رفت. اما امروزه کمتر کسبه ای است که اسکناس از مشتری خود دریافت کند و باقی پول را با ماشین حساب محاسبه کند و به مشتری باقی پولش را پس بدهد! کارتهای بانکی و دستگاه های پوز با سرعت بالایی تمام روند پرداخت و متعاقب آن خرید را متحول کردند و چنان تغییراتی ایجاد کردند که حتی تکنیک های برخورد با مشتری، تبلیغات، استخدام نیروی کار، خرید تجهیزات و حتی چینش میز پذیرش نیز تغییر کرد.

تغییر را باور کنید

پس باید باور کنیم که امکان ایجاد تغییر در مدل های کسب و کار وجود دارد. رفته رفته سرعت تغییرات بیشتر می شود و برای وقوع تغییرات جدید، زمان کمتری نیاز خواهد بود. دیگر بحث 20 سال نیست. بعضی از تغییرات در کمتر از 5 سال خود را به بازار تحمیل می کنند و رفته رفته سرعت تغییرات بیشتر نیز خواهد شد و کسبه نیز باید خیلی سریع تغییرات را بپذیرند و آن را اعمال کنند.

تصور کنید مغازه های را که هنوز هم میوه و حبوبات و … خود را با ترازوهای قدیمی و با سنگ های یک کیلویی و دو کیلویی وزن می کنند و پول نقد می گیرند و باقی پول را به مشتری پس می دهند (هنوز مغازه های اینچنینی وجود دارد. باور کنید!) هر چقدر که تصور کردن این فرآیند غیرمنطقی به نظر می رسد در سالهای آینده نیز، تصور عدم ورود به فضای مجازی نیز برای کسب و کارها نامعقول خواهد بود.

بنابراین برای اینکه در سالهای آینده که چندان هم دور نیستند، کسب و کارِ ما غیر منطقی به نظر نرسد باید خودمان را با شرایط جدید (البته جدید هم نیست) وفق دهیم. حال سوال اینجاست که چگونه باید این کار را انجام دهیم؟!

آیا ورود به شبکه های اجتماعی لازم است؟

آیا باز کردن یک صفحه اینستاگرام یا یک کانال تلگرام یا ایجاد کردن یک صفحه در فیسبوک و یا گردهم آوردن مشتریان قدیمی و جدید در یک گروه واتس آپی کافی خواهد بود؟

پاسخ دقیق این که است که موارد بالا و حتی استفاده از سایر شبکه های اجتماعی (توجه کنید که همه گیری شبکه های اجتماعی مساله ای ثابت نیست و با گذشت زمان و متناسب با امکانات و سیاست های مدیران شبکه ها و حتی مدیران کشوری لیست شبکه ها تغییر می کند) امری واجب است اما کافی نیست.

احتمالاً نیازی به اثبات واجب بودن ورود به شبکه های اجتماعی نباشد اما نکاتی کوتاه ذکر می شود.

تعداد افرادی که در شبکه های اجتماعی حضور پیدا می کنند حتی در ایران به سرعت در حال افزایش است و حتی گاهی تعداد اکانتهای تلگرام نزدیک به مجموع جمعیت ایران است. بنا به آمار خبرگزاری فارس که می توانید اینجا آن را مشاهده کنید در سال 1400 بیش از 48 میلیون ایرانی از اینستاگرام استفاده می کردند. این آمار برای تلگرام حتی بیشتر است. لذا شما در شبکه های اجتماعی مجازی به تعداد بسیار زیادی کاربر مستعد خرید دسترسی دارید.

نکته دیگر رایگان بودن این شبکه های اجتماعی است. تقریبا تمام شبکه های اجتماعی مطرح رایگان هستند و شما می توانید به راحتی و بدون پرداخت هزینه اطلاعات فروشگاه و محصولات و خدمات خود را به اطلاع مشتریان بالاقوه برسانید.

آسان بودن استفاده و در دسترس بودن شبکه های اجتماعی نیز یکی دیگر از دلایل استفاده از این شبکه ها است.

آیا ورود کسب و کارها به شبکه های اجتماعی کافی است؟

پاسخ کوتاه و شاید ناامید کننده برای بسیاری از کسب و کارها خیر است. بسیاری از کسب و کارها خوشحال می شدند اگر بشنوند که شبکه های اجتماعی برای آنها کافیست. چرا که نه زحمتی می خواهد، نه دردسری دارد، نه هزینه ای می طلبد. خیلی هم آسان و در دسترس است. اما آیا به نظر خودتان بدون زحمت و دردسر و هزینه آنهم خیلی آسان و در دسترس می توان یک کسب و کار خوب و راحت و پولساز راه اندازی کرد؟

اگر پاسختان آری ست باید بگویم شما توسط برخی افراد که اینچنین تصوراتی را القا می کنند اغفال شده اید. قریب به اتفاق کسب و کارها با تلاش و زحمت و سرمایه گذاری به انجام رسیده اند. پس اگر به دنبال راه بی دردسر هستید ادامه مقاله را مطالعه نکنید. اینجا قرار نیست به شما وعده درآمد آنچنانی فقط با یک گوشی موبایل و یک ساعت کار در روز داده شود.

اما اگر می خواهید راه درست تلاش کردن را بدانید مطالعه را ادامه دهید.

چرا شبکه های مجازی کافی نیست؟

کارکرد شبکه های اجتماعی متفاوت است

پاسخ ساده این است که شبکه های مجازی این کاره نیستند. فیسبوک، اینستاگرام، توئیتر، تلگرام و … برای فروش محصولات شما و حتی تبلیغ محصولات شما طراحی نشده اند. شبکه های اجتماعی هر کدام اهداف و جامعه هدف خاصی را در نظر گرفته اند که نه اهدافشان فروش کالای شما و نه جامعه هدفشان مشتریان شما نیست. پس چرا باید انتظار داشته باشیم پلتفرمی که اهداف و جامعه دیگری دارد برای اهداف و جامعه ما مناسب باشد. شاید بتوانید آنقدر در نحوه جذب مشتری و تبلیغات کالا تغییرات ایجاد کنید که بتوانید با یک شبکه اجتماعی بیشترین سازگاری را پیدا کنید که البته این اصلا بد نیست. بسیار هم خوب است و انعطاف داشتن یکی از نکات کلیدی موفقیت در هر کاری است. اما مسلما هر قدر که خود را با شبکه اجتماعی سازگار می کنید کمی از وضعیت مطلوب تبلیغات و جذب مشتری خود دور می شوید.

باور کنید یا نکنید شبکه های اجتماعی حذف می شوند

اما اینکه شبکه های اجتماعی برای اهداف و جامعه هدف شما ساخته نشده اند تنها مشکل نیست. مدیر و تصمیم گیرنده شبکه های اجتماعی اشخاص دیگری هستند. در بیشتر شبکه های اجتماعی این اشخاص از کشورهای دیگری هستند که حتی با فرهنگ اقتصادی شما هم آشنایی ندارند. این مدیران هر لحظه ای که بخواهند یا هر لحظه ای که منافعشان ایجاب کند می توانند تمام زحمات شما را به صورت خاص و یا تمام زحمات کل مشترکینشان را نادیده گرفته و به کارشان خاتمه دهند. این می تواند ناشی از عدم توجیه اقتصادی، رای یک دادگاه، اختلال اساسی در سرورهای شبکه، هک گسترده و ده ها دلیل دیگر باشد.

اگر با خودتان می گویید امکان ندارد، کافیست یک جستجو درباره یاهو مسنجر یا گوگل پلاس بکنید. یاهو مسنجر سالهای سال در اوج قدرت و یکه تاز شبکه های اجتماعی بود که بخاطر عدم توجیه اقتصادی سرویس خود را حذف کرد. گوگل پلاس نیز متعلق به شرکت گوگل بود که دارای جامعه میلیاردی بود و نزدیک به 8 سال هم فعالیت گسترده ای انجام داد اما نهایتا به دلایل مختلف که مهمترین آن نشت اطلاعاتی بود تعطیل شد. حذف این شبکه ها چندان هم قابل پیش بینی نبود. یا حتی می توان گفت اصلا قابل پیش بینی نبود.

یاهو مسنجر خاطری تمام دهه شصتی ها و کمی از دهه هفتادی های ایران بود. همی افرادی که سنشان قد می دهد حداقل یک اکانت (در بیشتر مواقع ده ها اکانت) یاهو داشتند و … در مورد گوگل پلاس هم کمتر کسی تصور می کرد گوگل پروژه ای کار کند که نهایتا منجر به حذف آن شود. گوگل یکی از بزرگترین غولهای فناوری است اما شبکه ی اجتماعی اش را حذف کرد. پس اصلا بعید نیست شبکه های اجتماعی دیگر که ما الان اصلا تصورش را هم نمی کنیم حذف شوند.

شبکه های اجتماعی امن نیستند

هک مشکل همیشگی فضای مجازی:

تمامی پلتفرم ها در مقابل هک آسیب پذیر هستند. حتی سایت های شخصی و فروشگاهی و ….

می توان ادعا کرد که هیچ چیزی در فضای مجازی مصون از هک نیست. از اینرو شاید با خودتان بگویید هر کاری که انجام بدهیم و هر مسیری را که انتخاب کنیم مصون از هک نیستیم. بلی این واقعیت دارد منتها خودتان را جای یک هکر بگذارید. البته جای یک هکر قوی!

هکر های تازه کار توانایی هک سایت یا شبکه های اجتماعی را ندارند مگر اینکه خودتان خطایی انجام دهید. هکر های قدرتمند نیز چندان علاقه ای به سایتهای شخصی ندارند. چراکه نه از بابت حجم داده (بعضی هکر ها داده های به دست آمده در هک را می فروشند) قابل مقایسه با شبکه های اجتماعی هستند و نه از بابت امکان کسب شهرت. (هدف بعضی از هکرها از هک کردن شناخته شدن آنها می باشد.) لذا هکرها علاقه زیادی به هک سایت های شخصی ندارند و بیشتر تمرکز خودشان را روی شبکه های اجتماعی پر و پیمان می گذارند. (به هک هایی که با اهداف سیاسی انجام می شود نمی پردازیم). پس حمله به شبکه های اجتماعی برای هکرها جذابیت خیلی بیشتری از حمله به سایر نقاط فضای مجازی دارد.

حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی:

شبکه های مجازی گرچه ادعا می کنند به سیاستهای حریم خصوصی پایبند هستند اما هر چند سال یکبار می شنویم که مثلا فیسبوک یا اینستاگرام اطلاعاتشان را در اختیار نهاد های امنیتی یا تکنولوژیک و یا حتی انتخاباتی قرار می دهند. این مساله در شبکه های اجتماعی ایرانی بدتر است. شرکت های خصوصی در ایران نسبت به شرکت های خصوصی در کشورهای دیگر ضعف بیشتری در مقابل نهادهای امنیتی دارند و خیلی سریعتر اطلاعات را در اختیار نهاد های امنیتی قرار می دهند. برای بسیاری از مردم این اهمیتی ندارد که اطاعات سایتهای آنها یا پیام هایشان در اختیار شرکت ثالثی قرار بگیرد. مقداری از این بی تفاوتی منطقی است. با این حال بعضی از افراد نیز نسبت به اطلاعات مشتریان، محصولات، شماره های تماس مشتریان و … حساس هستند و تمایلی ندارند که این اطلاعات به سادگی در اختیار یک شرکت ثالث قرار گیرد.

راه اندازی سایت کسب و کارتان در فضای مجازی

تا اینجا شبکه های اجتماعی شرط لازم برای ورود به فضای مجازی معرفی شدند اما شرط کافی نبودند. هیچ کسب و کار بزرگی چه در ایران و چه در سطح بین المللی پیدا نخواهید کرد که دارای سایت نباشند. حتی اگر عمده ورودی مشتریان خود را مدیون شبکه های اجتماعی و یا اپلیکیشن خود باشند اما حتما سایت دارند. از میان کسب و کارهای بزرگ ایران می توان به دیجی کالا، تپسی، بانکها، راکت، راستچین، ژاکت، روژا، دیجی ارز، زنبیل، باسلام، ترب، ایسام و … و در سطح بین المللی می توان به گوگل، فیسبوک، آمازون، علی بابا، یوتیوب، علی اکسپرس، بانک اطلاعاتی اینترنتی فیلم ها، نت فلیکس و … که بدون استثنا همگی علاوه بر اینکه در تمام فضاهای ممکن (حتی متاورس) فعالیت می کنند اما سایت هم دارند. سایت پایگاه اصلی هر کسب و کاری است که در اینجا به چند دلیل آن اشاره می کنیم.

• سایت همیشه در اختیار خودتان است. کسی جز شما نمی تواند آن را حذف کند. یا محتوای آن را تغییر دهد.
• سایتهای شخصی شما تحت تاثیر سیاست های شرکت های خصوصی یا حتی دولت ها قرار نمی گیرند.
• امنیت سایت شما در زمینه هک با توجه به میزان سرمایه گذاری شما قابل افزایش است.
• شما می توانید از نظر محتوا، ساختار، روشهای بازاریابی و هر زمینه دیگری به روز شوید.
• اطلاعات مشتریان و محصولات و پیام ها و تیکت ها و همه و همه در اختیار خود شما قرار می گیرد. حتی می توانید ایمیل های اختصاصی برای دامنه خود داشته باشید که از یاهو و گوگل و … نیز بی نیاز شوید.
• بدون وابستگی به هیچ شبکه ی اجتماعی می توانید خودتان را رشد دهید.
• اعتبار کاری بیشتری کسب می کنید.
• می توانید امیدوار باشید که با هر تغییری در فضای وب می توانید خود را تطبیق دهید.

سایت و شبکه های اجتماعی در کنار همدیگر

همانطور که فعالیت در شبکه های اجتماعی به تنهایی برای شما کافی نخواهد بود، داشتن سایت نیز به تنهایی موفقیت زیادی برای شما حاصل نخواهد کرد. شما علاوه بر اینکه سایت خود را راه اندازی خواهید کرد باید از پتانسیل و ظرفیت شبکه های اجتماعی نیز نهایت استفاده را ببرید. بخصوص که بیشتر شبکه های اجتماعی رایگان هستند اما داشتن سایت رایگان نیست. لذا باید سعی کنید خصوصیات مثبت شبکه های اجتماعی مختلف را به سایت خود بیافزایید. یعنی پایگاه اصلی شما سایت خواهد بود و شبکه های اجتماعی به سایت شما کمک خواهند کرد. مثلا می توانید برای ارتباط با مشتریان از خصوصیات منحصربفرد تلگرام استفاده کنید. برای نشان دادن محتوای ویدئویی از یوتیوب و آپارات و برای تبلیغ محصول از اینستاگرام استفاده کنید. این شبکه ها ممکن است در بازه های زمانی مختلف بنا به عملکردشان تغییر کنند ولی در اغلب اوقات شبکه های اجتماعی می توانند به نشان دادن و گسترش فعالیت های سایت شما کمک کننده باشند.

استفاده از زمینه های خاص دیگری مانند بخش جستجوی گوگل که به مهندسی SEO مشهور شده است و سایر زمینه ها در مقالات بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

جمع بندی

در سالهای گذشته تکنولوژی با سرعتی فراتر از باور عامه مردم رشد کرده است و در تمام زمینه های زندگی مردم تاثیر گذاشته است حتی در زمینه ی اقتصادی. بارزترین فعالیت اقتصادی مردم کسب و کار آن هاست. تکنولوژی فصل و فضای جدیدی را برای کسب و کار ایجاد کرده است. فضایی اختصاصی که گرچه ارتباط آن با مغازه و دفتر شما به طور کلی قطع نشده است اما ارتبط بسیار کمی دارد. یعنی ممکن است یک کسب و کار بزرگ در فضای مجازی بسیار ناتوان باشد و یا برعکس یک دفتر کوچک در طبقه چندم یک مجتمع تجاری صدها و هزاران سفارش روزانه داشته باشد.

برای اینکه کسب و کار شما از تغییرات عقب نماند باید شما نیز وارد این جرگه شوید. پایگاه اصلی خود را که یک سایت اختصصای برای کسب و کارتان و یا شخص شماست راه اندازی کنید و با استفاده از شبکه های اجتماعی به امکانات و توانایی های سایت بیافزایید و آنرا گسترش دهید.

فعالیت در فضای مجازی فقط با شبکه های مجازی شاید تا حدی به کسب و کار شما کمک کند اما نه شما را به نهایت توانتان خواهد رساند و نه حتی پیشنهادی ماندگار خواهد بود. ممکن است با هر اتفاقی مانند اتفاقاتی که برای یاهو و گوگل پلاس افتاد تمام زحمات شما بر باد رود و یا با یک اشتباه از طرف شما یا تیم فنی شبکه های اجتماعی، تمام اطلاعات شما از بین برود و یا بدتر از آن به دست عمومی مردم و رقبای شما بیافتد.

نویسنده: رافق مجتهدزاده